Stand van zaken implementatie Asiel- en migratiepact

De bij de kamerbrief bijgevoegde nationale strategie beschrijft de Nederlandse inzet om het asielsysteem beheersbaar en toekomstbestendig te maken. Deze nationale strategie is opgesteld op basis van een format van de Europese Commissie, is niet juridisch bindend, maar geeft input voor een EU-brede strategie.

Grensprocedure & screening

Op dit moment bestaat in Nederland al een grensprocedure voor vreemdelingen die aan de Nederlandse buitengrens een asielverzoek indienen. De KMar verricht de identificatie en registratie (I&R), waaronder de registratie in Eurodac, en draagt daarnaast zorg voor de uitgestelde toegangsweigering en het opleggen van grensdetentie. In grote lijnen blijft het huidige proces van de KMar gelijk met de screeningsprocedure, na inwerkingtreding van het Migratiepact en daarmee de screeningsverordening. In het wetsvoorstel Uitvoerings- en implementatiewet Asiel- en migratiepact is de KMar aangewezen als screeningsautoriteit voor de buitengrens.

Na screening door de KMar aan de buitengrens zal de verzoeker worden overgedragen aan de IND, die op het Aanmeldcentrum Schiphol de versnelde asielgrensprocedure uitvoert. Indien vervolgens binnen de maximale termijn van 12 weken het asielverzoek kan worden afgewikkeld, kan direct de terugkeergrensprocedure worden opgestart.

Het Migratiepact verplicht om asielverzoeken van bepaalde groepen in de versnelde procedure af te handelen. De nieuwe asielgrensprocedure geldt onder andere voor:

• Personen uit veilige landen (≤20% Europees breed inwilligingspercentage).
• Personen die de autoriteiten misleiden of een gevaar vormen voor de openbare orde of nationale veiligheid.
• Wanneer personen zich aan de Nederlandse buitengrens melden met een asielwens wordt die versnelde procedure de asielgrensprocedure. Dit is ook van toepassing op gezinnen met minderjarige kinderen. Bij AMV geldt de verplichting alleen wanneer zij een gevaar vormen voor de openbare orde of nationale veiligheid

Het grootste deel van de personen die gescreend moeten worden zullen zich reeds op Nederlands grondgebied bevinden. Na inwerkingtreding van het Migratiepact zal deze groep in Ter Apel het screeningsproces doorlopen uitgevoerd door de IND, die eveneens is aangewezen als screeningsautoriteit. De kwetsbaarheidstoets en een voorlopige medische check door medisch geschoold personeel, zijn eveneens verplichte onderdelen van het screeningsproces.

Opvang

Op hoofdlijnen voldoet het Nederlandse opvangsysteem aan de relevante bepalingen van de nieuwe Opvangrichtlijn van het Migratiepact. Het COA is verantwoordelijk voor implementatie van nieuwe opvangregels. Wijzigingen aan het opvangsysteem die het Migratiepact voorschrijven worden op dit moment uitgewerkt door het COA. Deze wijzigingen betreffen:

• Het van rechtswege vervallen van het recht op opvang van Dublinclaimanten na ontvangst van het overdrachtsbesluit. Na het vervallen van het recht op opvang moet wel nog in een minimale levenstandaard worden voorzien. Op dit moment wordt gezamenlijk bekeken op welke wijze onderdak geboden kan worden aan deze groep, mede gericht op het eenvoudig en snel overdragen van de persoon aan de verantwoordelijke lidstaat.
• Zo snel mogelijk na het indienen van een asielaanvraag (binnen 30 dagen) moet een individuele beoordeling worden gedaan van de bijzondere opvangbehoeften. Het COA gaat deze zogenaamde kwetsbaarheidstoets uitvoeren. Bij het vormgeven van deze kwetsbaarheidstoets wordt rekening gehouden met kwetsbaarheidsbeoordelingen die eerder in het proces ook al plaatsvinden.

Tot slot werkt het COA aan aanpassingen in de vereiste materiële voorzieningen en informatieverstrekking naar Europese standaarden.

Asielprocedure

De IND heeft de operationele opdracht om de nieuwe asielprocedure in te richten en deze in lijn te brengen met de voorschriften van het Migratiepact in één programma ondergebracht. De nieuwe asielprocedure wordt ingericht zonder de huidige verplichte elementen zoals het aanmeldgehoor, de rust- en voorbereidingstijd, de voornemenprocedure - en de huidige algemene- en verlengde asielprocedure worden afgeschaft.

Naast de implementatie van de nieuwe procedure bereidt de IND zich voor op de overgang van de oude naar de nieuwe asielprocedure. Het Migratiepact schrijft voor dat aanvragen die vóór de implementatie (12 juni 2026) zijn ingediend, nog de oude Europese asielrichtlijnen gelden, terwijl op nieuwe aanvragen die verordeningen van het Migratiepact van toepassing zijn. Aldus moeten er tegelijkertijd twee verschillende werkstromen en IV-systemen gehanteerd moeten worden totdat de aanvragen van voor 12 juni 2026 door de IND zijn afgedaan.

Terugkeer

De onderdelen van het Migratiepact die zien op terugkeer zijn beperkt. De minister schrijft dat, zoals in het Implementatieplan aangegeven, Nederland al voldoet aan de terugkeerbepalingen, zoals een meeromvattende beschikking. Andere bouwstenen van het Migratiepact raken echter ook aan terugkeer, zoals de verplichte asielgrensprocedure, Dublinoverdrachten en herziening van Eurodac. De Dienst Terugkeer en Vertrek (DTenV) werkt gezamenlijk met andere ketenpartners aan de implementatie van die onderdelen van het Migratiepact die zien op terugkeer en ligt hiervoor op schema.

Solidariteitsmechanisme

De Europese Commissie stelt jaarlijks vast welke lidstaten onder migratiedruk staan. In oktober zal de Commissie op basis van het jaarverslag een voorstel doen voor de omvang van de benodigde solidariteitsmaatregelen om deze lidstaten te ondersteunen (solidariteitspool).  In het regeerakkoord is opgenomen dat Nederland een financiële bijdrage zal leveren. Nationale uitvoeringsorganisaties bereiden zich hierop voor.

Noodplan

In de nationale strategie is meer informatie opgenomen over het noodplan dat de afgelopen periode is vormgegeven. Het noodplan vormt een strategische aanvulling op bestaande paraatheidsplannen en is specifiek afgestemd op samenwerking binnen de vreemdelingenketen. De uitvoering van het noodplan wordt gekoppeld aan een vooraf bepaalde activeringsdrempel: het treedt pas in werking wanneer ketenprocessen door een crisis niet meer naar behoren kunnen plaatsvinden. Deze opschaling is gefaseerd en houdt nadrukkelijk rekening met proportionaliteit, grondrechten en regionale verschillen in opvangcapaciteit.

Eurodac en toezichtmechanisme

De huidige Eurodac procedure voldoet grosso modo aan de relevante bepalingen van de herziene verordening met dien verstande dat er een uitbreiding is van doelgroepen en gegevens die in Eurodac ingevoerd moeten worden. In de afgelopen periode zijn de benodigde aanpassingen van de werkprocessen verder uitgewerkt.

Ten behoeve van de screening en de asielgrensprocedure is Nederland bezig een verplicht toezichtmechanisme in te richten. Er worden gesprekken gevoerd met diverse partijen die hierin logischerwijs een rol zouden kunnen vervullen, zoals de Inspectie Justitie en Veiligheid vanuit hun toezicht op de taakuitvoering van alle partijen werkzaam in de migratieketen.

In de screeningsverordening staat dat nationale ombudspersonen en nationale mensenrechteninstellingen, met inbegrip van nationale preventiemechanismen deel kunnen nemen aan de werking van het onafhankelijk toezichtmechanisme. Deze organisaties kunnen worden aangesteld om een deel van de taken van het onafhankelijke toezichtmechanisme uit te voeren en tezamen toe te zien op naleving van het Unierecht en het internationaal recht, met inbegrip van het Handvest. Het toezichtmechanisme garandeert tevens dat onderbouwde beschuldigingen van niet-eerbiediging van grondrechten bij alle relevante activiteiten in verband met de screening doeltreffend en zonder onnodige vertraging worden behandeld.

Wetgeving en uitvoering

Met name voor de IND zijn wijzigingen in de werkprocessen ingrijpend en bij het COA ligt er een grote veranderopgave die de voorschriften van het Migratiepact in lijn moeten brengen met de reeds bestuurlijk afgesproken uitvoeringsagenda flexibilisering asielketen.

De minister merkt op dat de uitvoeringsorganisaties hun respectievelijke werkprocessen inrichten parallel aan de wetsbehandeling. Dat doen zij op basis van de concept Uitvoerings- en Implementatiewet Asiel- en Migratiepact. Bij wijziging van de wet gedurende de behandeling kan dit gevolgen hebben voor de uitvoering. Per voorstel zal dan bezien moeten worden wat de impact precies is en of dit consequenties heeft voor het doorvoeren van een wijziging in bijvoorbeeld de werkprocessen en/of de ICT-systemen van een ketenpartner.

De consultatie van de concept Uitvoerings- en Implementatiewet vond reeds plaats tussen december 2024 en 17 februari 2025. Indiening van dit wetsvoorstel bij de Tweede Kamer na advisering door de Raad van State is voorzien zo spoedig mogelijk na de zomer van 2025.

Het wetsvoorstel dat de regels uit het Europese Asiel- en migratiepact in de Nederlandse wetgeving opneemt wordt door minister Van Hijum naar de Raad van State gestuurd voor advies, blijkt uit dit nieuwsbericht van 20 juni jl.