Langetermijnbeleid opvang ontheemden uit Oekraïne
De Europese Richtlijn Tijdelijke Bescherming (RTB) op grond waarvan Oekraïense ontheemden een verblijfsstatus hebben, eindigt op 5 maart 2027. De Oekraïense vluchtelingen in Nederland krijgen op dat moment, als zij aan de voorwaarden voldoen, een verblijfsvergunning voor drie jaar. Met het transitiedocument dat deze ontheemden krijgen, hebben zij dezelfde rechten en plichten als Nederlanders en gaan ze bijvoorbeeld ook huur betalen of meebetalen aan hun zorgkosten. Op 2 november jl. zijn er 135.010 ontheemden uit Oekraïne ingeschreven in de Basisregistratie Personen (BRP) die op grond van de RTB bescherming krijgen.
In een verzamelbrief over opvang Oekraïners d.d. 28 november 2025 informeert de Minister voor Asiel en Migratie de Tweede Kamer over de nadere uitwerking van dit langetermijnbeleid. De doelstelling van dit beleid is drieledig. Het kabinet wil inzetten op vrijwillige terugkeer en Oekraïne steunen bij de wederopbouw. Ten tweede is het doel uitvoeringsproblemen in migratieketen te voorkomen door te kijken naar verlengd legaal verblijf en voorzieningen. Ten derde wil het kabinet perspectief bieden aan de samenleving, gemeenten en ontheemden voor een langere periode dan dat de RTB steeds voor 1 jaar geeft.
Om na het in maart 2027 aflopen van de tijdelijke bescherming op grond van de RTB verder rechtmatig te borgen, is een in tijd afgebakend transitiedocument uitgewerkt. Het betreft een driejarige tijdelijke reguliere verblijfsvergunning die ruimte biedt aan de ontheemden om zich voor te bereiden op terugkeer naar Oekraïne. Aan het transitiedocument is een geheel aan rechten, plichten en voorzieningen verbonden. De inzet hiervan is om het voorzieningenniveau voor ontheemden gedurende hun verblijf in Nederland te normaliseren, dat wil zeggen zoveel mogelijk in lijn te brengen met dat van andere ingezetenen. Zo kunnen ontheemden participeren in de samenleving en, zolang zij in Nederland verblijven, actief bijdragen aan de maatschappij. De inzet is gericht op zo groot mogelijke arbeidsparticipatie (61% van de volwassenen werkt nu al) en onderwijsdeelname voor wie dat kan. Voor arbeidsparticipatie geldt: bij voorkeur in kraptesectoren en sectoren die relevant zijn voor de wederopbouw van Oekraïne.
Aan de huidige tijdelijke bescherming op grond van de RTB ligt een asielaanvraag ten grondslag. Het aflopen van de tijdelijke bescherming onder de RTB in maart 2027 activeert deze asielaanvraag en zo ontstaat een situatie waarin alle op dat moment in Nederland verblijvende ontheemden (naar verwachting ca. 150.000) instromen in de asielketen. Bij het niet invoeren van het transitiedocument leidt dit tot een niet te dragen en structurele overbelasting van de IND, het COA, de rechtspraak en andere betrokken organisaties binnen de migratieketen.
Om de regie in eigen land te behouden en te voorkomen dat de uitvoering vastloopt wanneer de activatie van de RTB afloopt, zal de IND het transitiedocument ambtshalve verlenen aan ontheemden, mits aan de volgende voorwaarden wordt voldaan:
- Alleen wie voor een bepaalde datum tijdelijke bescherming in Nederland genoot, komt in aanmerking;
- De ontheemde doorloopt met succes de openbare-ordecheck;
- De ontheemde trekt de lopende asielaanvraag in.
Circa drie kwart van de ontheemden verblijft nu in gemeentelijke opvang, waarvoor zij afhankelijk van hun inkomen een eigen bijdrage betalen. Bij het normaliseren van de rechtspositie hoort ook, dat zo snel mogelijk een einde komt aan deze overheidsopvang. Het kabinet werkt aan een aanpak voor de overgang van opvang naar huisvesting. Deze aanpak zal in samenwerking met gemeenten en woningcorporaties worden uitgewerkt. Hierbij wordt in ieder geval bezien welke opvanglocaties geschikt zijn voor transformatie naar reguliere huisvesting en welke praktische en juridische mogelijkheden er zijn om andere locaties zo veel mogelijk te benutten, zodat de gemeentelijke opvang kan worden afgebouwd.